Có lẽ tư tưởng thống trị xã hội VN ở thế kỷ 21 chính là KHAI DÂN TRÍ – TRẤN DÂN KHÍ – HẬU DÂN SINH của Phan Châu Trinh. Không phải vô cớ mà Obama nhắc đến Phan Tây Hồ khi phát biểu ở Mễ Trì – Hà Nội.
Phan Châu Trinh có trí tuệ vượt thời đại nên cả đời chịu cô độc. Không ai tin ông. Không ai nghĩ đến đấu tranh bất bạo động. Ngay cả Phan Bội Châu cũng ngả sang lối bạo động, cổ vũ cho Phạm Hồng Thái và Nguyễn Thái Học.
Cộng sản gọi Phan Châu Trinh là ” kẻ xin giặc rủ lòng thương” và phản đối đường lối của ông rất kịch liệt. Thật là hiểu lầm hết sức.
Nhà chí sỹ yêu nước
Còn gọi Phan Tây Hồ
Cỗ vũ nền Tây học
Cụ cũng là nhà Nho.
Cụ từng đỗ phó bảng
Nguyễn Sinh Sắc, đồng khoa
Cả hai sớm trăn trở
Lo ngại phận nước nhà.
Thấy triều Huế nhu nhược
Thối nát và đớn hèn
Cụ liền bỏ áo mũ
Lời chính nghĩa nêu lên.
Chủ trương bất bạo động,
Ủng hộ Phan Bội Châu
Đưa thanh niên sang Nhật
Học cải tổ, làm giàu.
Cụ cũng sang Trung Quốc
Học hỏi Tôn Trung Sơn
Về Tam Dân, cách mạng
Để hiểu biết nhiều hơn.
Sau mười tháng, về nước
Đấu tranh với chính quyền
Công khai và thẳng thắn
Gửi yêu sách nhiều phen.
Cụ gửi Toàn quyền Pháp
Bức thư mười hai trang
Đòi tự do, dân chủ
Nhà ái quốc hiên ngang!
Toàn quyền không hồi đáp
Cụ gửi thư sang Tây
Trình lên Tổng thống Pháp
Phản ánh bất công này.
Cụ tố cầm quyền Pháp
Cai trị ở Đông Dương
Bất lương và hà khắc
Vô lối và nhiễu nhương.
Tuy là bất bạo động
Chủ yếu qua nghị trường,
Nhưng giới cầm quyền Pháp
Không ai dám xem thường.
Cụ còn là lãnh đạo
Của Phong trào Duy Tân,
Cổ vũ nền Tây học,
Chống chính sách ngu dân.
Dân Quảng Nam chống thuế
Dấu hiệu không hòa bình
Thực dân vin cớ đó
Bắt cụ Phan Chu Trinh.
Bị đày ra Côn Đảo
Tấm lòng cụ sắt son
Hy sinh vì dân tộc
Dù sông cạn đá mòn.
Ra tù, cụ sang Pháp
Bạn với Phan Văn Trường
Đấu tranh bằng bút mực
Lòng luôn nhớ quê hương.
Rồi cụ trở về nước
Năm một chín hai năm
Vẫn kiên trì tranh đấu
Vì quyền lợi An Nam.
Một năm sau, cụ mất
Cả đất nước khóc thương
Nhà ái quốc vĩ đại
Một nhân cách phi cường.