TỪ TRIẾT LÝ SPIDERMAN ĐẾN ĐƯỜNG LỐI ĐỐI NGOẠI HOA KỲ
Hẳn chúng ta ai cũng đã từng xem qua Spiderman nhưng sẽ chỉ một số ít các bạn nhớ câu triết lý được lấy làm tư tưởng chủ đạo của phim này: A GREAT POWER COMES WITH GREAT RESPONSIBILITIES. Đây là câu nói của Uncle Ben trước lúc chết, món quà vô giá cuối cùng ông tặng cho Spiderman.
Theo tôi, lời dạy này đúng cho bất cứ ai và bất cứ chỗ nào, thời điểm nào. Thật vậy, một người có quyền năng là người có trí năng, thể năng vượt trội khác thường, hoặc kẻ sở hữu quyền lực chính trị cao, hoặc kẻ có cực nhiều tiền bạc. Quyền năng ấy giống như một luồng đại khí mạnh cần thoát ra ngoài. Và cũng chỉ có hai cửa thoát là Thiện và Ác. Thiện là tốt cho cộng đồng, hợp lẽ tự nhiên và Ác là phá hại cộng đồng, mưu cầu ích kỷ, thỏa mãn dục lạc vô đáy của bản thân, đi ngược đạo lý tự nhiên – vũ trụ.
Một kẻ võ công cao cường, không bảo vệ người tốt, đánh lại kẻ xấu thì chắc chắn anh ta sẽ làm điều bất nghĩa. Thanh bảo kiếm, trao cho một cao thủ có tài, có tâm thì anh ta làm lợi cho thiên hạ. Nếu trao vào tay tên vô lại bạo tàn thì thanh kiếm đó sẽ cắt cổ người vô tội, cắt luôn cả cổ người sở hữu nó. Thói thường, không một kẻ nào cầm bảo kiếm mà chỉ để trưng bày, không hành ác cũng không hành thiện. Một nhóm người, một quốc gia cũng như thế.
Ở Mỹ, trẻ em, người già, ai cũng xem và thích Spiderman và Superman. Và câu nói của Uncle Ben trùng với một lời dạy trong Kinh thánh và nó cũng là một nét tư tưởng quán xuyến toàn bộ nguyên tắc sống của người Mỹ. Trẻ em Mỹ được dạy từ nhỏ rằng khi trời ban cho ai đó sức mạnh ghê gớm thì đó không đơn giản là quà tặng miễn phí mà Chúa đã gửi kèm theo một sứ mạng cải tạo xã hội (nhỏ thì ở quy mô gia đình, quê hương, lớn hơn là đất nước, nhân loại). Chúa tặng ai đó khả năng và cơ hội để kiếm ra 100 tỷ USD cũng có nghĩa là Ngài đang giao cho người đó một trách nhiệm cao cả. Kẻ nào không đủ bản lĩnh (Đạo Phật gọi là Trí Huệ, Định Lực) để đối trị thì sẽ bị 100 tỷ USD đó nghiền cho tan nát.
Triết lý “Quyền năng lớn, Trách nhiệm to” chi phối lối sống và nhân sinh quan của dân Mỹ và đương nhiên chi phối luôn cả tư duy và chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ. Thiên Chúa không nói, nhưng người Mỹ đều hiểu được thông điệp của Ngài khi thấy xứ sở họ được Chúa ban cho quyền năng đặc biệt với những lợi thế không quốc gia nào sánh kịp. Không nghi ngờ gì nữa, người Mỹ tin tưởng, Chúa đã đang và sẽ luôn đòi hỏi người Mỹ phải hành động để cải tạo thế giới!
Nhiều người Châu Á, nếu không hiểu sâu sắc triết lý này thì cũng sẽ không hiểu vì sao Mỹ đem quân can thiệp khắp nơi, xuất khẩu nền dân chủ kiểu Mỹ và “thò mũi” vào mọi vấn đề của thế giới. Đương nhiên họ cũng sẽ không trả lời được tại sao 80% kinh phí hoạt động của LHQ lại do Mỹ đài thọ; tại sao Mỹ luôn đứng đầu danh sách cứu trợ người nghèo Châu Phi và những nơi có thiên tai, thảm họa; tại sao Mỹ viện trợ lương thực cho dân Bắc Triều Tiên, những người sống ở quốc gia có lãnh đạo luôn hằm hè dọa nã Tomahok vào Nhà Trắng; tại sao hầu hết tỷ phú Mỹ trao tặng toàn bộ tài sản cho các quỹ từ thiện của LHQ…
Tôi cũng chỉ biết câu trả lời cho những cái “tại sao” này vào năm 2010, lúc tôi tiếp xúc với dân thường và binh lính, sỹ quan Không lực Hoa Kỳ. Người Mỹ cho rằng họ là đại ca của thế giới và hành động của họ cũng rất có phong độ đại ca. Người Mỹ luôn hào hiệp và cố gắng để xứng đáng danh dự của một đại nghĩa hiệp. Một tính cách Mỹ (điển hình) thì không ăn bẩn, không nhom nhem, không tính toán tiểu xảo và không khôn lỏi. Khi gặp đau đớn, họ không van xin, không rên rỉ, không để cho thiên hạ thương cảm và không để thiên hạ nghĩ mình đang yếu đuối. Dân tộc, đất nước Hoa Kỳ cũng vậy. Hồi tòa tháp đôi bị khủng bố đánh sập ngày 11/9/2001, cộng đồng LHQ và đồng minh của Mỹ ngỏ lời trợ giúp để vượt qua tổn thất này. Tổng thống Bush, đại diện cho nhân dân Mỹ, đã dõng dạc trả lời: Nước Mỹ cảm ơn tình cảm của nhân dân thế giới. Tuy nhiên nước Mỹ chưa cần thiết đến sự giúp đỡ lúc này!
Cơ bản mà nói, loài người chúng ta đều hành động vì túi tiền và sự sống của mình đầu tiên. Tôi không phủ nhận người Mỹ cũng vậy. Thanh niên Mỹ đầu quân đi lính đương nhiên cũng vì tiền. Nhưng cái động lực và ngọn lửa chiến đấu mãnh liệt và sâu xa hơn, họ đi lính vì phụng sự lý tưởng cải tạo thế giới mà theo Kinh Thánh, sứ mạng đó được ban ra từ Thiên Chúa, như triết lý của Spiderman đã nêu ở trên. Nếu không có ngọn lửa đó, tiền bạc có đáng để đổi lấy cái chết và cảnh đói khổ triền miên ở rừng nhiệt đới, ở sa mạc Trung Đông đầy rẫy nguy hiểm hay không? Tôi tin nếu đi lính chỉ vì tiền thì không ai dám đánh đổi cả mạng sống như vậy! Nhất là khi người Mỹ ở nhà với vợ thì cuộc sống cũng rất sung sướng, sao có chuyện họ khát tiền đến mức bỏ cả mạng sống?
“Hitler xấu nhưng không xấu như bạn tưởng!”
Tuy nhiên quan niệm về sứ mạng ban giao từ Chúa chưa phải là tất cả câu chuyện cắt nghĩa cho việc Mỹ đưa quân đi can thiệp khắp nơi và thúc đẩy tự do, dân chủ kiểu Mỹ ở mọi chỗ, hào hiệp chi tiền cho mọi hoạt động nhân đạo trên thế giới.
Có hai loại thống trị môi trường là thống trị mền và thống trị cứng.
Thích Ca Mâu Ni, Đức Jesus… đều muốn phát tán rộng khắp giáo lý, tư tưởng của mình. Cả hai đều mong muốn làm cho tư tưởng của mình trở thành thống trị thế giới bằng ánh sáng nhân ái, trí tuệ. Đây là có thể coi là tư tưởng thống trị mềm. Hẳn nhiên các vị ấy có thiện tâm, muốn xã hội đẹp lên (theo cách mà họ quan niệm) và được nhân loại ca ngợi hết lời.
Nhưng bọn Thành Cát Tư Hãn, Napoleon, Hitler, Alexander Đại đế…tìm lối hành động nôn nóng hơn, gọi chung là biện pháp thống trị cứng. Bắt người khác theo tư tưởng của mình và muốn cải tạo thế giới theo cách của của mình qua sức mạnh bạo lực. Nhưng để trả lời câu hỏi: “Mấy vị này tốt hay xấu” thì quả là một luận đề không dễ trả lời. Thực ra họ không hề xấu như ta thoạt nhìn bề ngoài.
Hồi còn ở Mỹ, tôi có quen một cô gái Đức tóc vành, xinh xắn, mạnh mẽ tên là Rita. Trong đêm chia tay về nước, chúng tôi ngồi nói chuyện về nước Đức và Đức Quốc xã đến 1h sáng. Rita nói một câu mà tôi trăn trở đến bây giờ: “Hitler không phải xấu xa như người ta tưởng. Anh hãy suy nghĩ kỹ về điều này đi!” Tôi cười thầm, một kẻ bị cả thế giới gọi là tội phạm diệt chủng, ác nhân khát máu như Hitler thì còn gì phải bàn cãi?
Nhưng câu nói của cô gái Đức làm tôi ngờ ngợ, buộc tôi phải suy nghĩ lại và hiểu ra mọi thứ thường không đơn giản như người ta vẫn quan niệm. Bây giờ xem xét ví dụ này nhé! Tần Thủy Hoàng, Tào Tháo muốn thống nhất Trung Hoa bằng bạo lực để thỏa mãn đam mê quyền lực ích kỷ của cá nhân hay vì mong nhân dân Trung Hoa không còn phải hứng chịu cảnh đầu rơi máu chảy liên miên nhiều thế kỷ? Phải chăng ông ta nghĩ khi đất nước chung một khối, cùng chữ viết, cùng văn hóa, cùng tiêu một loại tiền…thì có thể dập tắt các cuộc can qua? Phải chăng Hitler muốn thế giới chỉ tồn tại toàn những người khỏe mạnh, thông minh, xã hội công bằng (theo cách nghĩ của hắn) nên hắn mới thanh lọc chủng tộc, chiếm đất ở nhiều nơi, nhân rộng giống người được hắn coi là thượng đẳng?
Vậy là ranh giới giữa cái ngụy biện sự tham lam, ích kỷ và cái chân thiện rất lờ mờ và tù mù.
Người Mỹ đã nỗ lực xây dựng thiết chế dân chủ kiểu Mỹ ở khắp nơi, xuất khẩu tư tưởng và tính cách Mỹ. Dù ai đó ủng hộ hay phản bác thì cũng nên tự hỏi: Phải chăng người Mỹ làm vậy do họ nghĩ như thế là đúng đắn, là tốt đẹp?
Cá nhân tôi đồng tình với cố thủ tướng Lý Quang Diệu rằng: Ý định thì tốt nhưng cách người Mỹ thực hiện quả là có lúc, có nơi nôn nóng và áp đặt chủ quan, không hợp tự nhiên và quy luật tiến hóa xã hội. Và người Mỹ đã phải trả những cái giá rất nặng nề và búa rìu chỉ trích thậm tệ, đặc biệt là từ dân Hồi giáo.
Ông Lý Quang Diệu, trong sách One man’s View to the World từng than thở: “Làm sao Mỹ có thể xuất khẩu nền dân chủ của họ sang châu Á và Trung Đông, những nơi mà Kinh Koran và đạo Khổng còn ăn vào thâm căn cố đế? Đáng lẽ Mỹ chỉ nên giúp nhân dân I-rắc lật đổ Sadam và rút quân về, để họ tự bầu ra một lãnh đạo/ông vua của riêng họ. Khi chính quyền Mỹ có ý đóng quân để xây dựng một thiết chế dân chủ kiểu Mỹ ở I-rắc, tôi quả thật rùng mình hoảng sợ. Rất có thể Mỹ sẽ lại sa lầy hàng chục năm không rút chân ra nổi.”
Cụ Lý quả là bậc trí nhân, nhìn xa trông rộng.
Như bữa trước tôi đã chỉ ra, mua sắm nhiều có thể kích thích dòng tư bản chu chuyển nhanh thêm, thúc đẩy sản xuất tăng trưởng nhưng lý thuyết này đã bộc lộ điểm yếu chí mạng trong thời đại hậu công nghiệp.
Hãy kiểm đếm trong nhà bạn, sẽ nhận thấy có khoảng 2/3 lượng đồ dùng, quần áo, giày dép…không hề phát huy tác dụng hoặc tác dụng rất ít. Số đồ thừa đó nhanh chóng trở thành rác, xả độc vào tự nhiên. Đáng buồn nữa, để sản xuất số đồ đó, ta cũng đã phải phá hoại tự nhiên ở mức độ nào đó. Như thế nghĩa là, tự nhiên, môi trường thiệt thòi cả khi ta sản xuất và khi ta thải rác. Và theo thống kê ở Mỹ, tổng đồ đạc ta mua về sẽ trở thành rác sau 6 tháng.
Hãy nhìn vào thời trang và Iphone! Bản chất Iphone 4 và Iphone 7 (cách nhau nhiều đời nhưng) không khác nhau bao nhiêu về công năng sử dụng. Nhà sản xuất đã đánh vào thị hiếu thích cái mới và nhu cầu thời trang (sao cho bằng chị bằng em) của người tiêu dùng. Người mua ham hố đỉnh cao mà người bán ham hố tiền bạc. Vậy là quá trình sản xuất cứ diễn ra điên cuồng. Nhịp độ cứ tăng tiến mãi, vòng đua ngày càng khốc liệt. Cuối cùng là môi trường, Đất Mẹ phải trả giá cho chính những đứa con thơ dại của mình.
Đáng ra người mua chỉ nên mua những thứ thực sự cần thiết, nhà sản xuất cũng nên sản xuất những thứ thực sự cần thiết và khi nào có sự cách mạng lớn về công nghệ.
Người nào có thể đứng ra khởi xướng phong trào này? Nếu khởi xướng, sẽ đạt được cái gì khi mà ngay việc cắt giảm vũ khí hạt nhân và tháo ngòi nổ chiến tranh, loài người còn không đạt được kết quả gì đáng kể.