Một sự thật không thể chối cãi: Phần đa dân châu Á yêu mến văn hóa và tính cách người Mỹ. Tôi đã gặp vài người Hàn Quốc, Trung Quốc, thậm chí Nhật Bản, họ luôn tự hào về việc đã từng sống ở Mỹ, có quen vài anh bạn Mỹ. Còn như dân Lào, Căm thích Mỹ thế nào thì khỏi cần phải nói. Điều đó cũng dễ hiểu. Nhưng người dân Việt Nam cũng có tình cảm với Mỹ thì thật là điều rất đặc biệt vì hai quốc gia này đã từng có xung đột nảy lửa.

Tôi cũng như nhiều bạn trẻ Việt Nam, rất ngưỡng mộ và kính trọng văn hóa, con người Mỹ. Cần nói thêm rằng tôi có một bác (anh trai mẹ tôi) chết vì bom Mỹ. Nhưng điều này không ảnh hưởng đến tình cảm của tôi dành cho nước Mỹ. Cụ thể là năm 2010, tôi nghe hàng trăm lần bài God bless the USA, bài hát tôn vinh tinh thần Mỹ, đến mức thuộc lòng. Khi nghe, nước mắt tôi luôn trào ra.

Tôi đã đi vào nhà thờ, ăn tối ở hàng chục gia đình Mỹ, tìm hiểu lối sống, cách nghĩ, cách họ tiếp khách. Tôi hiểu ra người Mỹ thực sự rất nhiệt tình, cởi mở và rất đáng yêu.

Một lần lên lớp không ăn sáng, tôi kêu đói quá một cách vu vơ kiểu Việt Nam. Cô giáo Mỹ liền lật đật chạy đi lấy bánh cookie trong tủ lạnh của khoa và đưa cho tôi. Điều này quá bất ngờ vì tôi không phải kêu đói để được ai đó cho bánh. Bà giáo liền giải thích: Ở Mỹ, thật ít khi người ta kêu đói trước mặt phụ nữ. Vì phụ nữ được quy ước là phải chăm lo thức ăn. Nếu ai đói trước mặt, phụ nữ Mỹ cảm thấy rất đau khổ và có tội nếu họ không thể đưa thức ăn ra ngay. Nước Mỹ sẽ tủi nhục nếu để một ai đó sống trong lòng mình phải chịu đói, nhất là một vị khách.

Một lần khác, tôi đến ăn tối ở nhà một thầy giáo, vốn là một cựu binh Mỹ (từng đến Việt Nam). Trong khi ăn, tôi vô ý đánh đổ ly rượu vang đỏ ra bàn ăn. Ông ấy không quan tâm đến cái ly, cũng như cái khăn trắng phủ bàn. Ông lấy cái khăn giấy lau tay và áo cho tôi.

Thật cảm động khi ông lau tay cho tôi, sợ mảnh vợ cái ly cứa vào da tôi. Mà tôi là ai chứ? Chỉ là thằng Việt lầy nhỏ nhoi, không tên không tuổi. Hay họ đang làm DBHB tôi? Không phải! Vì họ là dân thường. Mà diễn biến tôi thì họ được lợi gì?

Ông giáo đột nhiên hỏi tôi: Này Sandy, cậu nghĩ gì về sự xuất hiện của lính Mỹ ở chiến trường miền Nam Việt Nam? Tôi nói: Tôi, và những bạn trẻ giống tôi, gọi họ là kẻ can thiệp không được hoan nghênh (unwelcomed interveners or interferers). Ông lại hỏi: Còn những dân Việt Nam khác quan niệm thế nào? Tôi nói rất thành thực: Phần đa sô, đặc biệt là người có tuổi ở quê, và truyền thông quốc gia gọi là kẻ xâm lược (invaders). Ông giáo cười chua chát im lặng một một pho tượng đá, mắt ông nhìn xa xăm. Tôi cũng lặng lẽ nhìn ông như ngắm trang bìa một cuốn lịch sử sống động.

Người Mỹ cực kỳ cởi mở và linh hoạt trong tư duy. Họ phần đa là dân Thiên chúa giáo nhưng sẵn sàng lắng nghe người khác giảng về Thiền và đạo Phật. Nhiều nhà doanh nghiệp Mỹ đã bỏ ra hàng triệu USD để nghe thầy Thích Nhất Hạnh nói chuyện Thiền. Ở khách sạn nào, giảng đường nào, nhà ở nào cũng bố trí khu vực và tọa cụ đẩy đủ cho người Hồi giáo cầu nguyện. Họ dẫn dân Hồi giáo đi chơi nhà thờ, đi picnic rất vui vẻ. Không hề nửa câu đả động đến tín ngưỡng hay có ý đồ cải giáo cho ai. Mặc dù trong thâm tâm, người Mỹ luôn mong Thiên chúa giáo trở thành độc nhất ở xứ này.

Người Mỹ thượng tôn tự do nên họ không giáo dục kiểu nhồi nhét và áp đặt với bất kỳ ai. Cách người Mỹ giáo dục lòng yêu nước và ý thức dân tộc cũng khác các quốc gia Châu Á. Họ không có khẩu hiệu, không lên gân lên cốt mà chỉ bằng thực tế. Nghĩa là họ dẫn học sinh, sinh viên và khách quốc tế đi thăm quan, ăn uống, chơi bời để cho người ta hiểu và tự cảm hơn là cố tình nhồi nhét một cách vụng về. Ví dụ, họ đưa chúng tôi đến nghĩa trang quốc gia Arlington ở Washington DC, cho chúng tôi xem demo tang lễ cho binh lính tử trận, chúng tôi sẽ tự hiểu ra sự hy sinh và tầm vóc của nước Mỹ đối với thế giới, cũng như nước Mỹ đã tôn vinh người có công với đất nước ra sao. Họ không hề nói một câu nào đao to búa lớn. Nhưng cuối buổi thăm quan, chúng tôi bảo nhau: Chết thế này, có chết cũng đã đời. Thằng sống đã chắc gì sướng bằng thằng chết!
Ở một xã hội cởi mở và tôn trọng tự do khoa học như Mỹ, nhân tài và các ý tưởng sáng tạo rất dễ tỏa sáng và đơm hoa kết trái.

Các bạn thế hệ 8X, 7X hẳn còn nhớ phim Kill Bill nổi tiếng một thời? Sự ra đời của nó chứng minh cho tinh thần cởi mở và thượng tôn khoa học và chân lý của dân Mỹ. Cái gì đúng và có lợi thì làm, họ không câu nệ lề lối, nguyên tắc và gông cùm giáo lý. Đạo diễn và tác giả kịch bản của phim đó là một anh chàng bán băng đĩa vô danh. Anh ta xem nhiều phim võ thuật và hành động đủ thể loại (kiếm thuật Nhật, võ Tàu, cao bồi…) nên nảy ra ý tưởng ghép tất cả các loại võ đó vào một phim và bắt đầu viết kịch bản. Anh ta đi bán ý tưởng đó cho các nhà sản xuất. Và thế là Kill Bill ra đời. Ở Châu Á, liệu anh ta sẽ làm được gì? Chắc chắn cả đời cũng chỉ là một tên bán băng đĩa tầm thường.

Cuộc đời của Arnold, diễn viên trong phim Kẻ Hủy Diệt cũng vậy. Từ một người lưu vong vô danh nói tiếng Anh bị ngọng đến thống đốc bang California là một chặng đường thần kỳ. Chặng đường đó phản chiếu rất rõ nét tinh thần Mỹ, con người Mỹ và văn hóa Mỹ. Và nó cũng chỉ có thể xảy ra ở trên đất Mỹ mà thôi.

Hôm nay tôi hỏi mấy ông già trong xóm quê tôi, bây giờ các bác còn căm thù Mỹ nữa không? Họ cười mà nói rằng: Bây giờ chúng tao chỉ ước sáng sớm mở mắt ra, Mỹ mắt xanh mũi lõ đi lại đầy đường. Càng đông càng thích. Kể ra cũng hơi lạ khi họ nói điều này. Rõ ràng trên bàn thờ kia, sừng sững chân dung ông, anh, cha, chú họ chết vì bom đạn Mỹ…

Obama là tổng thống diễn thuyết hay. Theo như thầy giáo Mỹ của tôi nói thì khả năng ngôn ngữ của ông ta đạt Level 5+ (theo thang 6 bậc). Tôi ngưỡng mộ điều này. Trong sách Audacity of Hope, ông nói: “Hai nước láng giềng nằm cạnh nhau, lịch sử, địa lý như nhau là Pakistan và Ấn Độ. Pakistan vẫn nghèo đói mà Ấn Độ lại giàu lên là do đâu? Là vì dân Pakistan còn chưa rộng mở tấm lòng, đố kỵ ghen tuông với người giàu. Thấy một người giàu đi oto, ở nhà sang trọng, người cha Pakistan sẽ bảo con: Sau này lớn, con hãy đốt nhà, giết hết bọn họ đi! Người cha Ấn Độ thì nói: Này con, sau lớn con hãy cố học và phấn đấu sao cho được sống như họ.

Ý này thật là hay. Tôi liên tưởng đến hồi mình còn là đứa bé thiếu ăn, tôi cũng muốn chém giết bọn giàu có, nhìn họ với con mắt căm thù. Ai hun đúc cách nghĩ này cho tôi? Chính là cha tôi và những người sống quanh tôi. Bố tôi, như một nạn nhân của vô minh, từng nói: Bọn giàu có là kẻ thù của tao. Tao không thể nào chơi lại chúng và tao cũng không thèm chơi với chúng. Chỉ có dân nghèo mới là đồng chí, bạn bè của tao thôi.

Thời gian đã đổi thay mọi thứ, trong đó cách nghĩ và tư duy con người – thứ khó thay đổi nhất – cũng đã thay đổi. Tôi và cha tôi đã hiểu ra: Phải kết thân với nhà giàu với cái tâm rộng mở, chân thành thì mới mong học cái khôn của họ và có những cái họ đang có. Có lẽ mọi người cũng thay đổi giống tôi chăng?